भीमदत्त नगरपालिका ३, चौधरीमार्गस्थित एकतले घर उही हो तर जोशी निवास अब पहिले जस्तो छैन। विपिनको कोठा यथावत छ, जहाँ उनले घण्टौँ पढ्थे तर अब त्यो कोठामा मौनता छ। त्यो मौनतामा पीडा छ। जसले विपिनको अभाव सम्झाउँछ। बिर्सन कोसिस गरेको हो वा सम्झनाले दुखाएको हो, बुवा महानन्द जोशी विपिनको तस्विर अगाडि घण्टौं बस्छन्, केही नबोली। सायद, इमोसनका लहराहरूमा लामो समय लहरिरहनु गहिरो पीडामा डुब्नु पनि हो।

छोराको अन्त्येष्टि आफैँले गर्नुपर्ला भन्ने कल्पना कुन बुवाको मनमा हुन्छ होला र! तर यहाँ वास्तविकता फरक थियो र बुवाको हातले आफ्नै छोराको दाहसंस्कार गर्नु परेको थियो। घर होस् वा घाट, दुवै ठाउँमा उनको आँखामा एउटा प्रश्न देखिन्थ्यो। अनि त्यसको जवाफ कोहीसँग थिएन। आखिर किन यस्तो भयो ?

कुनै बुवाले यस्तो दिन देख्न नपरोस्!

बहिनी पुष्पा जोशी भावविह्वल थिइन्। दाइ घर फर्किंदैछ भन्ने खबरले उनमा उमंग ल्याउनु पर्ने थियो तर यो फर्काइ फरक थियो। जहाँ आलिङ्गन थिएन, हाँसो छुट्दै थिएन, पुरना कथा, किस्सा सम्जिइँदै थिएन। अब बाँकी थिए केवल सम्झना, बाल्यकालका खेल, स—साना झगडा र दाइले सधैँ साथ दिने भनेको प्रतिज्ञा जो अधुरो भएको थियो। 

जसले साथीहरुसँग क्रिकेट, फूटबल खेल्दै प्रेरणा जगाए, संगीतको लय मिलाउँदै कलाको स्वाद चखाए, बहिनीलाई उज्यालोतर्फको सपना देखाए। अहिले विश्वले भनिरहेछ, उनी कृषि वैज्ञानिक बन्न पढ्दै थिए तर उद्देश्य त्यति मात्रै थिएन। निलो रंगको उनको गितारले देखाइरहेथ्यो, उनी संगीतमा रुचि राख्थे, बजाउन र गाउन पनि चाहन्थे।

फेरिएको यथार्थले आमा पदमालाई पीडा थपिरहेथ्यो। छोरा जीवित फर्काउन उनले के मात्रै गरेकी थिइनन्, सिंहदरबार छिरेर सरकारको ढोका ढकढक्याएकी थिइन्। इजरायल पुगेर बेञ्जामिन नेतान्याहूसँग गुहार मागेकी थिइन्। न्यूयोर्क पुगेर राष्ट्रसंघका महासचिव एन्टोनियम गुटरेससँग याचना गरेकी थिइन्। नेपाल सरकारले कुटनीतिक कदमहरु चालेको थियो। इजरायल सरकारले भरमग्दुर पहल गरेको थियो। अनि ती सबै कोसिस असफल भएका थिए। अथवा हुनसक्छ, कसैले पनि पर्याप्त कोसिस गरेकै थिएनन्। अन्तिम परिणाम— विद्रोही समूह हमासको अपहरणमा परेका विपिनले संसार छाडेका थिए। २०२५ अगस्ट १५ को दिन इजरायल सरकारले यो तथ्य पुष्टि गरेको थियो। कञ्चनपुर जिल्ला,  भीमदत्त—३, चौधरीटोल-६० स्थित घर निकै गहिरो पीडामा डुबेको थियो।

विपिनको परिवार भेटेर रिपोर्टिङ गर्न धनगढी जाने टिकट खल्तीमा हालेर घरबाट निस्किँदा उनको शव काठमाडौं आउने बाटोमै थियो। जहाजमै आउँदा पनि इजरायली सहर तेलअभिभदेखि काठमाडौंको बाटो लामै पर्छ। अझ दुबई—काठमार्डौं—दुबई रुटका धेरै यात्रु नेपाली नै हुन्छन्। त्यही दुबई ट्रान्जिट भएर विपिनको शव स्वदेश आउँदै थियो। सन् २०२५ अक्टोबर १९ को फ्लाई दुबईको फ्लाइट नम्बर एफजेड ५३९ को उडान एउटा नियमित उडान मात्र थिएन। त्यो विपिन जोशीको अन्तरदेशीय शव यात्रा पनि थियो। जहाज काठमाडौं आइपुगेको सूचनाले यता कञ्चनपुरमा आमा पदमाको भक्कानो फुटेको थियो। शव घर आउनु अगाडि नै परिवार शोकमा डुबेको थियो। बहिनी पुष्पा पहिलैदेखि स्तब्ध थिइन्। बुवा महानन्द बोल्न सक्ने अवस्थामै थिएनन्। जोशी परिवारको लामो प्रतीक्षा समाप्त भएको थियो र प्रतीक्षाको यस्तो फल कसैले चाहेको थिएन।

विपिन लगेजमा लुगा र मनमा सपना साँचेर सन् २०२३ अगस्टमा इजरायल पुगेका थिए। हाँस्दै विदा लिएर गएका उनी घर फर्किंदा मौन फर्किएका थिए। कफिनमा बाँधेर फर्किएका थिए।  जुन छोराले हाँसेर विदा लिएको थियो, शिर झुकाएर आमाको आर्शीवाद थापेको थियो, त्यो अब कंकाल मात्रै बाँकी थियो। यो वास्तविकता स्वीकार्न आमा पदमालाई असाध्यै कठीन भएको थियो। २०२५ अक्टोबर १९ को राति करिब ८:४५ बजे शव कफिनमा घर आइपुग्दा उनले डाको छोडेर पीडा पोखकी थिइन्। अर्धचेत भएपछि पानी छम्केर ब्युँताउनु परेको थियो। विदाइमा आर्शीवादको हात छोराको शिरमा परेको थियो, अनुहारमा गर्व थियो। अब उनीसँग केवल सम्झनाका झलक, फोटोको फ्रेम र ढोकामा राखेको कलश मात्र बाँकी थिए। र उनका लागि यी अब सन्तापको स्रोत बनेका थिए।

जोशी निवासको घरभित्र प्रवेश गर्ने मुख्य ढोकामाथि रातो लुगामा ‘वेलकम’ लेखिएको सन्देश झुन्डाइएको छ। राति नै भए पनि शव घरैमा आइपुगेको थियो तर त्यो सन्देशले विपिनलाई स्वागत गर्न सकिहरेको थिएन। स्नेहपूर्वक घरभित्रै बेलाउँदा पनि उनले कसरी पो स्वागत ग्रहण गर्न सक्थे र ! श्वास पहिलै हावा बनेर उडेको थियो। सग्लो शरीर इजरायलमै गुमको थियो। बाहिरबाट ल्याएको शवलाई घरभित्र राख्ने परम्परा थिएन। शव छुन महिलालाई बर्जित थियो। सोमबार राति उनको शव घर बाहिरै परेको थियो।

जतनसँग पहेँलो कपडाले बेरेर एकमुस्ट बाँधिएका शारीरिक अंगहरू सावधानीपूर्वक कफिनमा राखिएका थिए। पिता महानन्द, ठूलो बुवा रामदत्त, अन्त्येष्टि गराउने पण्डितजी र केही पुरुष आफन्तले कफिन भित्रको चिज हेरेका थिए। भोलिपल्ट बिहान शवयात्रामा मलामीले फरक—फरक यथार्थ फैलाइरहेका थिए। कोही भनिरहेथे टाउकोमा गोली लागेको छ, खुत्रुक्कै पारेछन् बज्याहरुले। कोही भनिरहेथे कोखामा दुई गोली हानेको र’छ। होइन, चक्कुले रेटेर मारेको र’छ नि। अनि कोही चाहिँ घाँटी काटेर दुई टुक्रा पारेको र’छ भन्दै थिए।

कफिनभित्र सग्लो शरीर थिएन, सग्लो टाउको थिएन। कंकाल मात्र थियो जसलाई खरानी हुन ४५ मिनेट लागेको थियो। शव राखेको कफिन प्लेनमा लोड गर्दा १० केजी मात्रै थियो।

सन् २०२५ अक्टोबर २० मंगलबार बिहान महेन्द्रनगरको मौसममा थोरै तुँवालो थियो। तराईमा गर्मी घट्दै जाँदा वातावरण सीतल थियो। भाषी (विपिनको निवास भएका टोल) बाट सुरु भएको शवयात्राका सहभागीहरुले मृतात्मको शान्तिको कामना गरेका थिए।

कोही टोलको नाम भाषीको सट्टा विपिन टोल बनाउनुपर्छ भनिरहेथे। कोही विपिन एक जना राष्ट्रिय शहीद भएको बताइरहथे। शव वरपर हिँडिरहेका मलामीले एकै पटक ‘राम नाम सत्य हो, जाने बाटो यतै हो’ भन्दा एक किसिमको अनित्य तरंग फैलिरहेथ्यो। नेता, प्रशासक, सामाजका अगुवा, साथी सबैले विपिनको आत्माको शान्ति कामना गरेका थिए। कैलाली, काठमाडौं, गोरखाबाट आएका साथीहरु एउटा नचाहेको यात्रामा सहभागी भएका थिए। महाकाली नदी घाट पुगेर मानव जीवन अनित्य भएको महसुस गरेका थिए।

घरको पश्चिमपट्टिको कोठाको एउटा कुनामा, बुवा, ठूलो बुवा र परिवारजन मौन छन्। यहाँ हिन्दू परम्पराअनुसार १३ दिने संस्कार सुरू भएको थियो।

इजरायल—हमास युद्धको हिसाब किताबमा विपिनको मृत्यु केवल एउटा संख्या थप भएको थियो। दुई वर्षमा त्यहाँ विपिन सहित ६७ हजार ७५ जनाले ज्यान गुमाएका थिए। अनुसन्धानकर्ताहरुले मृत नम्बर गणना गर्दै युद्धको आर्थिक भार, स्वास्थ्य र विपत् व्यवस्थापन गर्ने योजना फेरबदल गर्नुपर्ने बताइरहेका थिए।

तर त्यति मात्रै हुनै सक्दैन।

सत्य हो मान्छे एउटा अंक वा गणनाको युनिट मात्र हुनै सक्दैन। मेरो मात्र के कुरा भयो र खुशी, त्रास, उल्लास, साहस, चिन्ता, सन्ताप, वेदना, बिरह, आशा, निरासाजस्ता इमोसनका कथा प्रत्येकसँग छन्। मानिसहरु भन्छन्, समयले पीडाका चोट निको पार्छ तर केही घाउ चट्टानमा खोपेका खापजस्ता भइदिन्छन्। जो निको हुन साह्रै कठिन हुन्छ अथवा कहिलै निको हुँदैनन्।

तर विपिन,

तिमी मरेर पनि बाँचिरहनेछौ,

आमाको मुटुमा, बहिनीको सपनामा, पिताको गौरवमा,

अनि,

साथीहरुको सम्झनामा ।

(विपिन जोशीको परिवारसँग भेटेर रिपोर्टिङ गर्ने क्रममा म फोटो पत्रकार प्रकाशचन्द्र तिम्लिसेनासँग तीन दिनसम्म महेन्द्रनगर, कञ्चनपुरमा थिएँ। तीन हप्ता अगाडिदेखि बनाएको रिपोर्टिंग योजनाअनुसार काम नहुँदा मन खिस्रिक्क भए पनि महेन्द्रनगरमा केही राम्रा साथीहरूसँग चिनजान भयो। दुई पत्रकार देवेन्द्र खड्का र शंकर अवस्थीले हाम्रो काममा धेरै मद्दत गरे। म यो सधैँ सम्झिरहनेछु। नेपालखबरकर्मी गोकुलसँगको भेट निकै स्मरणीय रह्यो। फर्किने क्रममा बर्दियाको बसाइमा मैले यो लेखेँ।)